Ἡ χρῆσις τοῦ Κλάσματος ὡς Ἀποδόματος
Ἱερομονάχου Συμεών
Η ΧΡΗΣΙΣ ΤΟΥ ΚΛΑΣΜΑΤΟΣ ΩΣ ΑΠΟΔΟΜΑΤΟΣ
κατὰ τὴν ρυθμικὴ συναρμογὴ τῶν Θέσεων
στὸ Εἱρμολόγιον Πέτρου τοῦ Λαμπαδαρίου
Σὲ ἕτερα ἄρθρα τοῦ γράφοντος ἐδείχθη ἐπαρκῶς ὅτι ὁ γενικὸς ρυθμὸς τῶν ἀργοσυντόμων καὶ ἀργῶν μελῶν ὅπως μᾶς παρεδόθησαν στὶς ἐξηγήσεις καὶ συνθέσεις τῶν δύο διδασκάλων Γρηγορίου Πρωτοψάλτου καὶ Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος εἶναι ὁ 4σημος καὶ δὴ ὁ συνεπτυγμένος, ἀποτελούμενος ἀπὸ 2χρονη θέση καὶ 2χρονη ἄρση καὶ ταυτιζόμενος μὲ τὸν σπονδεῖο ἢ διπλοῦν προκελευσματικὸ κατὰ Χρύσανθο.[1]
Τὸ ζήτημα ποὺ φιλοδοξεῖ νὰ ἐξιχνιάσει περαιτέρω ἡ παροῦσα μελέτη εἶναι ἡ ρυθμικὴ ἀποπλήρωσις τῶν καταλήξεων τῶν μελῶν αὐτῶν. Ὁμιλοῦμε συγκεκριμένα γιὰ τὸν τρόπο συναρμογῆς τοῦ τελευταίου ρυθμικοῦ μέτρου τῆς κάθε Θέσεως μὲ τοὺς τυχόντες προθεματικοὺς χρόνους τῆς Θέσεως ποὺ ἀκολουθεῖ. Ἤδη ἔχουμε καταδείξει τὴν ὑπερβολικὴ σχολαστικότητα καὶ ἐπιμονὴ τοῦ διδασκάλου Χρυσάνθου στὸ θέμα αὐτό, ἡ ὁποία, παρὰ τὰ προφανῆ σφάλματά του στὴν πρακτικὴ ἐφαρμογή, ἀποκαλύπτει τὴν ἀταλάντευτη πεποίθησή του ὅτι ἡ κατάληξις κάθε Θέσεως σὲ συνδυασμὸ μὲ τοὺς τυχόντες προθεματικοὺς χρόνους ποὺ ἀκολουθοῦν πρέπει πάντοτε νὰ ὁρίζει μέτρο ἀρτίου ἀριθμοῦ χρόνων.
Τὸ πρᾶγμα φαίνεται περίεργο ὅταν μελετᾶ κανεὶς τὰ χειρόγραφα καὶ τὶς ἐκδόσεις τῶν ἄλλων δύο Διδασκάλων, ἰδίως μάλιστα στὰ ἀργοσύντομα μέλη (εἱρμολόγιον Πέτρου Λαμπαδαρίου, ἀναστασιματάριον καὶ δοξαστάριον τοῦ ἰδίου, ἰδιομελάριον Μανουὴλ κ.ο.κ). Σὲ αὐτὰ συναντῶνται συχνότατα, ἐνίοτε δὲ καὶ κατὰ πλειοψηφίαν, περιττοὶ χρόνοι στὶς συναρμογὲς τῶν Θέσεων μὲ τοὺς ἀκολουθοῦντες χαρακτῆρες, ἐνῶ ὄχι σπάνια δίνουν ἔντονα τὴν ἐντύπωση ὅτι αὐτὸ γίνεται ἀπολύτως συνειδητά. Τί συμβαίνει λοιπόν; Πρόκειται γιὰ διαφορετικὴ ἀντίληψη τοῦ ζητήματος ἐντὸς τῆς 3μελοῦς ἐπιτροπῆς;
[1]. Ὅπως ἀναφέρουμε ἐκεῖ, ὁ ρυθμὸς αὐτὸς δὲν ἔχει ὑπόσταση στὰ σύντομα εἱρμολογικὰ μέλη καὶ στὴν λεγομένη νέα παπαδική.
Ὁ συνεπτυγμένος ρυθμὸς τῶν ἀργοσυντόμων μελῶν μέσα ἀπὸ τὶς ἐξηγήσεις τῶν Τριῶν Διδασκάλων
Ἱερομονάχου Συμεών
Στὰ πλαίσια τῆς γενικότερης ἐνασχόλησής μας μὲ τὸ μεταβυζαντινὸ εἱρμολόγιο καὶ καθὼς ἑτοιμάζουμε πρὸς ἔκδοσιν ἐκτενῆ μελέτη πάνω σὲ αὐτό, κρίναμε σκόπιμο νὰ παρουσιάσουμε τὸ παρὸν ζήτημα, ἀφορῶν σὲ ὅλα τὰ ἀργοσύντομα μέλη.
Δὲν θεωροῦμε περιττὸ νὰ τονίσουμε κατ᾿ ἀρχὴν αὐτὸ ποὺ καὶ στὸ παρελθὸν ἐπαναλάβαμε πολλάκις: ὅτι δηλαδὴ δὲν ἐπιθυμοῦμε καὶ δὲν ἀποσκοποῦμε ἐπ᾿ οὐδενὶ νὰ προτείνουμε κάτι ποὺ φαίνεται σὲ ἐμᾶς καλὸ ἢ μᾶς ἀρέσει, οὔτε πολὺ περισσότερο νὰ ἐπιβάλουμε στὴν μουσική μας κάποιον προκαθορισμένο ρυθμὸ καὶ νὰ «δαμάσουμε» τὴν ψαλτικὴ τέχνη πρὸς κάποια προαποφασισμένη κατεύθυνση. Θέλουμε νὰ πιστεύουμε πὼς ἀποκλειστικός, εἰλικρινὴς καὶ ἀπροκατάληπτος σκοπός μας εἶναι ἐν προκειμένῳ νὰ ἀνακαλύψουμε –ἐὰν ὑπάρχει– τὸν ἐγγενῆ ρυθμὸ τῶν διαφόρων εἰδῶν τοῦ μέλους, ὅπως μᾶς παρεδόθη στὴν Νέα Μέθοδο ἀπὸ τοὺς τρεῖς Διδασκάλους, νὰ τὸν παρουσιάσουμε τεκμηριωμένα καὶ κατὰ τὸ δυνατὸν νὰ τὸν ἐκφράσουμε στὴν πράξη. Ἐνίοτε δίδεται ἐνδεχομένως ἡ ἐντύπωσις ὅτι νεωτερίζουμε ἐν σχέσει μὲ τοὺς τρεῖς Διδασκάλους. Μὴ γένοιτο! Καὶ πάλι ἰσχυριζόμαστε ὅτι ἐπιθυμοῦμε μόνον νὰ προσθέσουμε ἕνα λιθαράκι στὸ δικό τους θαυμαστὸ οἰκοδόμημα, συμβάλλοντας κατὰ τὸ δυνατὸν δημιουργικὰ ἀλλὰ καὶ καθ᾿ ὅλα συνετὰ στὴν ὁμόχυμη ἐξέλιξη τῆς παραδόσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς. Πιστεύουμε βέβαια πὼς δὲν θὰ ὑποστηρίξει κανεὶς ὅτι ἡ κατάρτισις τῆς μουσικῆς θεωρίας ὁλοκληρώθηκε ἀνυπερθέτως μὲ τὴν ἔκδοση τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ τοῦ Χρυσάνθου.
Ταπεινὰ λοιπὸν παρακαλοῦμε διαρκῶς τὸν ἀναγνώστη νὰ μὴ θορυβεῖται ὅταν κάποιο συμπέρασμα ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ προγενέστερες ἀντιλήψεις· πολλὲς φορὲς ἄλλωστε κι ἐμεῖς ἀναγκασθήκαμε νὰ ἀναθεωρήσουμε ἰδέες καὶ θεωρίες ποὺ διδαχθήκαμε ἢ δεχόμασταν ὡς αὐτονόητες, ἐνώπιον νεωτέρων πορισμάτων. Καὶ πολὺ περισσότερο τὸν παρακαλοῦμε νὰ μὴν διεξέλθει μὲ καμμία προκατάληψη τὶς μελέτες μας, ἰδίως ὅταν ὁμοιάζουν ἢ φαίνεται πὼς ὁμοιάζουν μὲ ἄλλες ὑφιστάμενες θεωρίες.
Ρυθμικὴ ἐπεξεργασία μελῶν
Ἱερομονάχου Συμεών
Ἔχοντας ἤδη προσεγγίσει τὸ θεωρητικὸ ὑπόβαθρο τοῦ 4σήμου ρυθμοῦ, θὰ ἐπιχειρήσουμε στὸ παρὸν ἄρθρο νὰ «χωρίσουμε» σὲ μέτρα μερικὰ κείμενα τῶν τριῶν πρώτων κατηγοριῶν, σχολιάζοντας καὶ ἀναλύοντας μέχρις ἑνὸς σημείου τὶς συναντώμενες ἐξαιρέσεις. Σὺν τῷ χρόνῳ θὰ προστεθοῦν καὶ ἄλλα μέλη μὲ ρυθμικὲς ἀσάφειες, κατ᾿ ἐπιθυμίαν τῶν ἀναγνωστῶν.
Κρίνουμε σκόπιμο, προτοῦ ἐπικεντρώσουμε σὲ ἐπιμέρους λεπτομέρειες, νὰ ἐξετάσουμε συνολικὰ τὸ πρόβλημα τῆς χρονικῆς συναρμογῆς τῶν θέσεων κατὰ τὴν ροὴ ἑνὸς ἄσματος ...
.
Ὑπάρχει Τετράσημος Ρυθμός;
Ἱερομονάχου Συμεών
Μὲ τὴν παροῦσα δημοσίευση ἐγκαινιάζουμε μιὰ σειρὰ ἄρθρων περὶ ρυθμοῦ, εὐελπιστώντας νὰ συμβάλουμε κατὰ τὸ δυνατὸν στὴν μελέτη τοῦ ὅλου ζητήματος καὶ χωρὶς βεβαίως νὰ φιλοδοξοῦμε στὴν ἐξάντλησή του. Ἡ μελέτη αὐτὴ ἐξετάζει μόνον τὴν ὑπόσταση τοῦ 4σήμου ρυθμοῦ καὶ δὲν ἅπτεται περιφερειακῶν προβλημάτων ὅπως ἡ σήμανσις τοῦ ρυθμοῦ, ὁ τρόπος καταμετρήσεώς του, ἡ διδασκαλία του, ἡ ἔκφρασίς του.
Προτοῦ ὑπεισέλθουμε σὲ λεπτομέρειες, θεωροῦμε ἀπαραίτητη μιὰ πρωταρχικὴ κατηγοριοποίηση τῶν μελῶν μὲ κριτήριο τὸν ρυθμὸ. Μποροῦμε νὰ διακρίνουμε 5 εἴδη: ...
.