Ἱερομονάχου Συμεών

Στὰ πλαίσια τῆς 200^ῆς ἐπετείου τῆς μεγάλης καὶ ἐπισήμου μεταρρυθμίσεως τοῦ 1814-1816, δὲν θὰ ἦταν περιττὸ νὰ ἐξετάσουμε ὀλίγον ἐκτενέστερα τὴν περίπτωση τῆς ὀξείας. Ἡ ὀξεία ἦταν σημάδι τῆς παλαιᾶς γραφῆς, τὸ σχῆμα τῆς ὁποίας ἦταν παρόμοιο μὲ τοῦ ὀλίγου: εὐθεῖα γραμμή, ἀλλὰ μὲ κλίση ἐπὶ τὰ ἄνω. (Ἀντίστοιχο ἀντιστρόφως ἦταν ἀρχικὰ τὸ σχῆμα τῆς βαρείας: εὐθεῖα γραμμὴ μὲ κλίση πρὸς τὰ κάτω). Ἡ ὀξεία, τὸ ὀλίγον καὶ μερικὰ ἀκόμη σημάδια (πεταστή, κούφισμα, πελαστόν, κεντήματα), ἐσήμαιναν τὴν ἀνάβαση μιᾶς φωνῆς, μὲ διαφορετικὸ μέλος τὸ καθένα.

Ἡ ὀξεία, ὅπως γνωρίζουμε, δὲν συμπεριελήφθη στὰ σημάδια τῆς Νέας Μεθόδου. Στὶς ἡμέρες μας ὑποστηρίζεται ὑπό τινων θεωρητικῶν ἡ ἄποψη ὅτι ἡ ὀξεία ὑπῆρξε ἀρχικὰ σημεῖον τῆς Νέας Μεθόδου καὶ κα­ταρ­γήθηκε ἀργότερα (στὰ 1820-1821) γιὰ λόγους τυπογραφικῆς δυσκολίας. Στὰ πλαίσια τῆς παρούσης

Ἱερομονάχου Συμεών

Πέραν τῆς ἐξελικτικῆς πορείας τῆς μεταρρυθμίσεως τοῦ 1814 ὡς πρὸς τὴν σημειογραφία καθ᾿ ἑαυτήν (βλ. σχετικὴ εἰσήγηση), ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ ἐξέλιξη τῆς θεωρητικῆς τεκμηριώσεως τῆς ἐννοίας τοῦ ρυθμοῦ ἀπὸ τὸν Χρύσανθο κατὰ τὴν 2^η φάση τῆς μεταρρυθμίσεως, ὅπως αὐτὴ παρουσιάζεται στὴν «Γραμματικὴ» τοῦ Νικολαΐδου (εἰς τὸ ἑξῆς «Ν»), δηλ. στὸ ἀρχέτυπο Μέγα Θεωρητικό.

Ἂς ἐστιάσουμε ἐν συντόμῳ στὶς θέσεις ἐκεῖνες τοῦ χργφ Ν οἱ ὁποῖες διαφοροποιοῦνται στὸ Ἔντυπο Μέγα Θεωρητικό (στὸ αὐτόγραφο τῆς Δημητσάνας δὲν συμπεριελήφθησαν τὰ σχετικὰ κεφάλαια). Ἐκ πρώτης ὄψεως λοιπόν, παρατηρεῖται στὸ Ν μιὰ σύγχυσις τῶν ὅρων ρυθμὸς καὶ ἀγωγή, ἰδίως μάλιστα ἂν ἐπιχειρήσει κανεὶς συγκριτικὴ ἀντιπαράθεση μὲ τὸ Ἔντυπο, στὸ ὁποῖο διαφαίνεται κάποια ἀποκατάστασις τῆς ὁρολογίας. Ὅπως ὅμως θὰ δείξουμε εὐθὺς ἀμέσως, πρόκειται γιὰ μιὰ διαφορετικὴ ἐννοιολογία, κεκαλυμμένη κάπως γιὰ τὴν σημερινὴ ἀντίληψη.

Ἱερομονάχου Συμεών

Τὸ ἀρχέτυπο Μέγα Θεωρητικὸ τοῦ Χρυσάνθου,
ὁ κώδικας ΜΠΤ 716
καὶ οἱ 3 σημειογραφικὲς φάσεις τῆς μεταρρυθμίσεως

Εἰσήγησις στὸ Διεθνὲς ἐπιστημονικὸ ἐπετειακὸ Συνέδριο τοῦ Σχολείου Ψαλτικῆς γιὰ τὰ 200 χρόνια τῆς Νέας Μεθόδου, 17 & 18 Ὀκτωβρίου 2014

Θὰ ἐπιχειρήσω μιὰ μικρὴ διείσδυση στὴν ἐξελικτικὴ πορεία τῆς μεταρρυθμιστικῆς σκέψεως τοῦ Χρυσάνθου μέσα ἀπό χργφ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ποὺ περιέχουν εἴτε τὸ θεωρητικό του ἔργο, εἴτε πρώιμες (δηλ. προγενέστερες τῆς τελικῆς μορφῆς τῆς Νέας Μεθόδου) ἐξηγηματικὲς ἀπόπειρες. Κύριο ἄξονα τῆς παρούσης θὰ ἀποτελέσει μιὰ ἄγνωστη ἕως τώρα ἐκδοχὴ τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ τοῦ Χρυσάνθου, ποὺ ὅπως θὰ φανεῖ προηγεῖται ὁπωσδήποτε χρονολογικῶς τῶν μέχρι σήμερα γνωστῶν (αὐτογράφου τοῦ 1816 καὶ ἐντύπου τοῦ 1832) ἐνῶ πιθανότατα συνιστᾶ τὴν πρωταρχική του μορφή.

Κωνσταντίνου Φωτοπούλου

Εἰσήγηση στὸ Ε΄ Διεθνὲς Μουσικολογικὸ Συνέδριο τοῦ Ἱδρύματος Βυζαντινῆς Μουσικολογίας  (15 Δεκεμβρίου 2012)

Σὲ μιὰ πιὸ συστηματικὴ ἔρευνα τοῦ τρόπου μελοποϊίας ἀλλὰ καὶ τῆς κωδικοποίησης τῶν θέσεων τοῦ συντόμου στιχηραρίου, μὲ ὁδήγησε, ἤδη ἀπὸ τὸ 2004, ἡ ἀνάγκη μελοποίησης ὕμνων σλαβικῆς γλώσσας σὲ βυζαντινὴ μουσικὴ καὶ ἡ διδασκαλία τοῦ τρόπου μελοποϊίας στοὺς Ρώσους μαθητές μου. Δυστυχῶς, ἂν καὶ ὑπάρχουν βιβλία βυζαντινῆς μουσικῆς σὲ ἀρκετὲς γλῶσσες, κατὰ κανόνα βρίθουν λαθῶν. Μιὰ ἁπλῆ παράθεση καὶ φωτογραφικὴ χρήση τῶν παλαιῶν θέσεων σίγουρα δὲν ἀρκεῖ. Πρέπει νὰ καταλάβουμε τὸν βαθύτερο τρόπο σκέψεως τῶν παλαιῶν διδασκάλων καὶ νὰ τὸν ἀξιοποιήσουμε δημιουργικά. Παρακάτω θὰ προσπαθήσω νὰ παρουσιάσω συνοπτικὰ τὸν τρόπο λειτουργίας τῶν θέσεων τοῦ συντόμου στιχηραρίου, βάσει τοῦ ἔργου τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου.

Κωνσταντίνου Φωτοπούλου

Εἶναι γεγονὸς ὅτι παρὰ τὸ ὅτι ἡ μελοποιία στὴν βυζαντινὴ μουσικὴ παρουσιάζει ἐξαιρετικὸ ἐνδιαφέρον, σὲ ἐπιστημονικὸ ἐπίπεδο ἡ ἔρευνα βρίσκεται σὲ ἐμβρυακὴ κατάσταση. Δίνουμε κυρίως ἔμφαση στὸ στοιχεῖο τῆς ἔμπνευσης, ἐνῶ ἀγνοοῦμε τοὺς κανόνες ποὺ τὴν διέπουν, τὴν ἀσφαλιστικὴ δικλεῖδα γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ στόχου τῆς ἐκκλησιαστικῆς μελοποιίας: τῆς μουσικῆς ἐπένδυσης τῆς λατρευτικῆς ὑμνογραφίας τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ θέμα βέβαια εἶναι ἀσύλληπτα μεγάλο καὶ μὲ τὴν παρακάτω παρουσίαση δὲν φιλοδοξῶ νὰ τὸ καλύψω ἐξ ὁλοκλήρου. Ὡστόσο, πολλὰ ἀπὸ ὅσα παρατίθενται συνοπτικὰ κατωτέρω, εἶναι καρπὸς τῆς χρόνιας ἐνασχόλησής μου μὲ τὶς μεταγραφὲς κλασσικῶν μαθημάτων στὴν σλαβονικὴ γλῶσσα, καθὼς καὶ τῆς γενικότερης ἐντρυφήσεώς μου στὴν μελοποιία, καὶ θὰ ἀποτελέσουν ἀντικείμενο μελλοντικῶν δημοσιεύσεων (παράδειγμα ἡ κωδικοποίηση τῶν θέσεων τοῦ συντόμου στιχηραρίου ὅπως τὶς χρησιμοποιεῖ ὁ Πέτρος Λαμπαδάριος).

Ἱερομονάχου Συμεών

Ἔχοντας ἤδη προσεγγίσει τὸ θεωρητικὸ ὑπόβαθρο τοῦ 4σήμου ρυθμοῦ, θὰ ἐπι­χειρήσουμε στὸ παρὸν ἄρθρο νὰ «χωρίσουμε» σὲ μέτρα μερικὰ κείμενα τῶν τριῶν πρώτων κατηγοριῶν, σχολιάζοντας καὶ ἀναλύοντας μέχρις ἑνὸς ση­μείου τὶς συναν­τώμενες ἐξαιρέσεις. Σὺν τῷ χρόνῳ θὰ προστεθοῦν καὶ ἄλλα μέλη μὲ ρυθμι­κὲς ἀσάφειες, κατ᾿ ἐπιθυμίαν τῶν ἀναγνωστῶν.

Κρίνουμε σκόπιμο, προτοῦ ἐπικεντρώσουμε σὲ ἐπιμέρους λεπτομέ­ρειες, νὰ ἐξετάσουμε συνολικὰ τὸ πρόβλημα τῆς χρονικῆς συναρμογῆς τῶν θέσεων κατὰ τὴν ροὴ ἑνὸς ἄσματος ...

.